Gjatë viteve 90-të në Zvicër funksiononin shoqata e klube shqiptarësh si dhe përfaqësi të partive politike të Kosovës. Aktiviteti i tyre nuk ishte i orientuar në integrimin e shqiptarëve në shoqërinë zvicerane, por në mbështetjen e Kosovës. Me shpërthimin e luftës në Kosovë pasuan ndryshime dramatike në komunitetin shqiptar. Një numër i konsiderueshëm i atyre që sapo kishin ardhur në Zvicër u kthyen për t’u kyçur në luftë, në të njëjtën kohë Zvicra pranoi mbi 50 mijë refugjatë nga Kosova në vitet 1998/99. Ata u vendosën edhe në objekte të ushtrisë, po ashtu popullsia zvicerane tregoi një solidaritet të madh me vuajtjet e popullit të Kosovës duke ofruar ndihma jo vetëm financiare. Megjithatë, imazhi i shqiptarëve të Kosovës në Zvicër mbeti negativ – nga njëra anë për shkak të sjelljeve të patolerueshme të një numri të vogël të shqiptarëve, nga ana tjetër për shkak të ksenofobisë në rritje në disa qarqe politike zvicerane. Pas përfundimit të luftës së Kosovës shumica e 50 mijë shqiptarëve të pranuar si refugjatë të përkohshëm u kthyen në atdhe për të ndërtuar një të ardhme në paqe. Në këtë synim ata u mbështetën financiarisht nga shteti zviceran. Bujqve kosovarë Zvicra pas luftës u solli nja 2 mijë lopë – me avionë të posaçëm.

Që nga përfundimi i luftës shumë gjëra kanë ndryshuar. Gjenerata e dytë dhe e tretë e shqiptarëve në Zvicër, por edhe në Gjermani e Austri, ruan lidhje të ngushta me Kosovën, por jo aq emocionale sa gjenerata e prindërve. Viteve të fundit është shtuar dukshëm numri i shqiptarëve që marrin shtetësinë zvicerane dhe gjermane. Kjo vërehet edhe në rritjen e numrit të pjesëtarëve të Ushtrisë së Zvicrës me origjinë shqiptare. Pjesa më e madhe e komunitetit shqiptar nga Kosova jeton në Zvicrën gjermane dhe sidomos në dhe rreth qendrave të mëdha ekonomike dhe industriale si Zürich, Basel, Luzern, Bern, Lausanne e Gjenevë. Zakonisht kur bëhet fjalë për shqiptarët në Zvicër, përmenden futbollistët që luajnë për reprezentacionin e këtij vendi. Por, shenjë edhe më e rëndësishme e integrimit janë dhjetëra mjekë, juristë, ekonomistë, arkitektë, inxhinierë e punëtorë të kualifikuar që punojnë në shumë degë të ekonomisë zvicerane. Është një shtresë në rritje, e cila nuk bie në sy të opinionit publik në krahasim me shkelësit e ndryshëm të ligjit, të cilët ende vazhdojnë të njollosin imazhin e komunitetit shqiptar – një imazh që ka nevojë urgjente të përmirësohet.

Nga vendi i prejardhjes, nga Kosova, komuniteti shqiptar nuk mund të pres ndonjë mbështetje të mirëfilltë për shkak të vështirësive të mëdha me të cilat ballafaqohet shteti ende i ri dhe jofunksional në shumë sfera. Përkundër faktit se Zvicra prej shumë vitesh ka bllokuar ardhjen legale të kosovarëve, megjithatë emigrimi nga Kosova drejt Zürich-ut dhe qyteteve apo fshatrave të tjera helvetike vazhdon: kjo bëhet e mundshme përmes martesave të shqiptarëve apo shqiptareve të diasporës me vajza apo djem në atdhe. Kjo nuk është kategoria e vetme e ardhacakëve: për shkak të varfërisë së madhe që mbretëron në Kosovë (sipas të dhënave të Bankës Botërore 30 për qind e 1,8 milionë banorëve të Kosovës jeton në varfëri ekstreme) me qindra shqiptarë emigrojnë drejt Zvicrës, ku kërkojnë azil, ndonëse ligji për azil parasheh dhënien e strehimit vetëm atyre që janë të përndjekur politikisht. Që nga përfundimi i luftës shqiptarët nga Kosova ikin kryesisht për shkak të mjerimit të madh dhe mungesës së perspektivës.

Kohëve të fundit ka rënë dukshëm numri i azilkërkuesve nga Kosova për shkak të ashpërsimit të procedurës së azilit: kërkesat për azil trajtohen brenda 48 orësh dhe varfanjakët detyrohen të kthehen prapa. Jo rrallë të njëjtit njerëz e provojnë fatin në vende të tjera. Viteve të fundit opinioni në Kosovë ka qenë dëshmitar i përpjekjeve tragjike për ikje nga vendi: në tetor të vitit 2009 një grup trafikantësh tentoi t’i kalojë dhjetëra refugjatë kosovarë nga Serbia në Hungari – përmes lumit Tisa. Me atë rast pas përmbytjes së varkës në lumë humbën jetën 15 njerëz. Ndërkohë një gjykatë e Misionit të Bashkimit Europian për sundimin e ligjit (Eulex) i ka dënuar trafikantët me gjithsejtë 66 vjet burg. Por, vala e ikjes nga Kosova nuk ka të ndalur. Verën që shkoi u bë e ditur për qindra kosovarë që po mbaheshin në qendra ndalimi në Hungari, ku ishin arrestuar nga autoritetet e sigurisë së këtij vendi të BE-së në përpjekje për të ikur në botën perëndimore, kryesisht në Gjermani, Austri e Zvicër. Një numër i kosovarëve viteve të fundit si vend për të kërkuar azil preferojnë Francën, ku jetojnë në kushte tejet të rënda. Pamjet e familjeve shqiptare duke mbijetuar në tenda apo nën ura kanë alarmuar për disa ditë opinionin në Kosovë, por si shumë skandale të tjera edhe ky është harruar shpejt nga shoqëria kosovare.

Që nga ardhja e gastarbajterëve të parë nga Kosova në Zvicër, Gjermani e Austri ka kaluar mbi një gjysmë shekulli. Shumica tashmë janë pajtuar se këto vende janë shndërruar në atdhe të dytë. Gjenerata e parë ka kaluar moshën 60-vjeçare, një pjesë e madhe është pensionuar dhe gjendet para dilemës: të kthehet në Kosovë apo të qëndrojë në Zvicër? Shumica e këtyre njerëzve marrin vendime pragmatike: vazhdojnë të ruajnë lejeqëndrimin në vendet perëndimore dhe të paguajnë sigurim shëndetësor për shkak se në Zürich, Berlin apo Vjenë sistemi shëndetësor është larg më i mirë se shërbimet në spitalet e Kosovës, e njëkohësisht gjatë vitit ata vizitojnë disa herë Kosovën. Por, edhe ata që qëndrojnë më rrallë në Kosovë, atdheun e tyre e kanë afër: falë kanaleve televizive dhe revolucionit të internetit, i cili mundëson komunikim të përhershëm me anëtarët e familjes, farefisin dhe shoqërinë në Kosovë. Diaspora vazhdon të jetë një pjesë e rëndësishme e Kosovës sidomos në aspektin ekonomik. Për çdo vit nga diaspora në Kosovë transferohen mbi gjysmë miliardë euro – një shumë tejet e rëndësishme për mbijetesën e familjeve të panumërta kosovare. Supozohet se çdo e treta familje merr ndihmë financiare nga diaspora. Këto para harxhohen për artikuj të konsumit të gjerë, për aparate amvisërie, makina, mjete bujqësore, për mbulimin e shpenzimeve të trajtime mjekësore, ilaçe etj.

Për shkak të lidhjeve të ngushta me atdheun mobilizimi politik ende është i madh. Ngjarjet në Kosovë, Luginë të Preshevës, Maqedoni e Shqipëri përcillen me pasion dhe interesim të madh. Ende në Zvicër, Gjermani e Austri funksionojnë degë të partive politike të Kosovës – një anakronizëm. Përveç nxitjes së polarizimit mes komunitetit dhe ambicieve shpesh absurde për të drejtuar politikën në Kosovë këto degë partish nuk dhënë më asnjë kontribut të dobishëm. Organizimi i tubimeve monotone politike dhe i promovimeve të librave me vjersha të nivelit të pabotueshëm janë pjesë e kalendarit të aktiviteteve të një pjesë të konsiderueshme të komunitetit shqiptar nga veriu i Gjermanisë deri në jug të Zvicrës. Në të njëjtën kohë një numër modest i pjesëtarëve të gjeneratës së dytë janë kyçur në jetën politike, duke u anëtarësuar në parti të ndryshme. Këtu vërehet një paradoks: një pjesë e shqiptarëve simpatizojnë Partinë Popullore të Zvicrës (SVP), e cila prej vitesh zhvillon një fushatë agresive sidomos kundër shqiptarëve. Vëzhguesit politikë këtë fenomen e shpjegojnë me faktin se pjesa dërmuese e shqiptarëve në Zvicër rrjedhin nga rrethet konservative në Kosovë dhe rrjedhimisht edhe në atdheun e dytë përqafojnë opsionet politike konservative dhe jo partitë liberale apo të majta, të cilat angazhohen për integrimin më të mirë të të huajve dhe për një shoqëri më tolerante.

Kjo anomali do të mënjanohet me gjasë vetëm nga gjeneratat e ardhshme. Dhe për këtë duhet shikuar shembullin e zhvillimit dhe integrimit të komunitetit italian në Zvicër. Për shembull në vitet 70-të shumë italianë punonin në fabrika pas disa viteve që kishin kaluar në ndërtimtari, ku tani angazhoheshin kryesisht shqiptarët, turqit, serbët etj. Në vitet 80-të italianët filluan të depërtojnë në mënyrë masive në gastronomi. Ndërkohë fëmijët e këtyre pronarëve të dikurshëm të restoranteve janë integruar dhe pothuaj asimiluar në Zvicër. Aktualisht në qytetet e mëdha të Zvicrës një pjesë e konsiderueshme e restoranteve me kuzhinë italiane udhëhiqen nga shqiptarët. Fëmijët e tyre, ashtu si fëmijët e italianëve para 10 apo 20 vitesh, po integrohen hap pas hapi – ndonëse jo pa vështirësi, por kjo duket e kuptueshme nëse merret parasysh se komuniteti shqiptar ka kaluar nëpër përvojën aktive apo pasive të shtypjes dhe represionit politik, e në fund edhe të luftës – për dallim na italianët e ardhur në Zvicër. 50 vitet e kaluara për shqiptarët e shpërndarë në diasporë kanë qenë vite të luftës për mbijetesë. Gjysmëshekulli i ardhshëm nuk do të sjellë shumë mrekulli, por disa gjithsesi. Do të shohim më shumë shqiptarë, të cilëve do t’u duartrokasim për të arriturat e tyre në profesione dhe në jetën publike.[logo]

Foto kryesore: Majlinda Hoxha / K2.0.

Me zjarr në zemër

Kosovarët krijojnë jetëra të reja në Zvicër, por atdheun nuk mund t'a harrojnë.

Enver Robelli

Me zjarr në zemër

Kosovarët krijojnë jetëra të reja në Zvicër, por atdheun nuk mund t'a harrojnë.

Enver Robelli