Megjithatë, mbetet e paqartë se si këta emigrantë arritën t’i ruajnë të paprekur identitetin, zakonet dhe ritet fetare. Për Ludoviko Kolaçinon, rolin kryesor në këtë rrëfim e ka luajtur gjuha e cila është transmetuar nga një gjeneratë në tjetrën me qëllim të ruajtjes së kujtesës së një kombi të vjetër.

“Gjuha është ruajtur,” thotë Kolaçino, “por edhe kuzhina gjithashtu. Çdo festë ne hamë ëmbëlsira shqiptare si kurskull dhe petula.“

Sipas Roberto Blason, arbëreshët janë shumë protektivë ndaj familjeve të tyre, dhe kjo e ka mbajtur traditën të gjallë. Roberto është italian, por ai është njoftuar me arbëreshët kur ka takuar Dominga Xhordanon, të cilën më vonë e ka martuar. “Nuk kam pasur zgjidhje pos ta mësoj gjuhën sepse Xhordanot flisnin mes vete në gjuhën arbëreshe,” më thotë Blason gjersa Xhordano ia hedh atij një shikim domethënës. Blason është një nga themeluesit e shoqatës Frashineto. Edhe sekretarja e shoqatës, Maria Elena Vitale, është italiane. Pasi u martua me një arbëresh, ajo u fascinua me kulturën dhe vendosi ta përvetësojë. “Ne e themeluan shoqatën për të mbetur në kontakt mes vete. Këtu takohemi për t’i nderuar paraardhësit tonë,” thotë ajo.

Grupi ka shqyrtuar planet e tyre për të ardhmën, si dhe mundësinë e përfshirjes së mësimit të gjuhës shqipe, marshimin drejt përpunimit të virgjëreshës me veshje kombëtare dhe motivimin e fëmijëve në ndjekje të hapave të tyre. “Ende e kam fustanin e gjyshes time. Është pothuajse i ri,” thotë Karmela Gropa.

Luftojnë për kulturën e tyre

Pos që janë entuziastë, ata janë edhe të brengosur për të ardhmen e shoqatës së tyre. Vetëm kushërinjt e afërt dhe ata që martohen me arbëreshë mund të bëhen anëtarë aktivë. Për Blason dhe Vitalen në veçanti, mund të jetë fillimi i fundit nëse ata nuk arrijnë t’i angazhojnë fëmijët dhe nipat e mbesat e tyre në rrëfimin arbëresh. Arbëreshët kuptojnë që arma e tyre më e mirë kundër kohës është transmetimi gojor; sfida për ta bartur trashëgiminë e tyre tek fëmijët e tyre. Përderisa të gjithë janë të vetëdijshëm që ‘italizimi’ dhe ‘argjentinizimi’ i tyre ka qenë i pashmangshëm, patriotizmi i tyre ka qenë poashtu kyç në ruajtjen e bashkësisë arbëreshe dhe zakoneve të saj.

Dikush mund të pyesë veten se çka i lidh ata me Shqipërinë dhe si mund të ndjejnë ata nostalgji për një vend të cilin asnjëherë nuk e kanë parë. “Lidhja ime me popullin shqiptar bëhet edhe më e fortë kur dikush i kritikon. Më dhemb sepse kanë vuajtur shumë por megjithatë kanë dalë të fortë,” shton María Kolaçino.

Idea e vuajtjes dhe e guximit lidhet me figurën e Skenderbeut. Jeta e heroit të tyre kombëtar ua kujton diasporën e vet të përhershme dhe është themelore në krijimin e identitetit arbëresh — aq shumë sa që kjo gjë nuk e la të qetë njërin ndër shkrimtarët më të mëdhenj të Argjentinës. Lidhja e shkrimtarit Ernesto Sabato me nënën e tij arbëreshe, Huana Ferari, frymëzoi interesimin e tij të madh për arbëreshët. Në librin e tij “Engjulli i errësirës,” Sabato ripohon guximin e Skenderbeut si arsye për dominimin e “Republikës së Venedikut apo edhe të tërë Oksidentit.” Më 1998, Sabatos iu realizua ëndrra kur ai vizitoi Shqipërinë për ta marrë çmimin Kadare, dhe tha se e pranoi “që të mos ua mohohet edhe një herë atyre vendi i varfër e heroik.”

Rrëfimi i arbëreshëve është betejë kundër viteve, por edhe kundër kohërave moderne, që mund ta theyjnë me lehtësi lidhjen me të kaluarën. Arbëreshët nuk e kanë mohuar kurrë historinë e tyre dhe e kanë krijuar narrativin e vet. Ata mund të shërbejnë si frymëzim për shumë shqiptarë, për fëmijët e tyre në diasporë që janë të shpërndarë gjithandej duke lëshuar rrënjë në tokë të reja, që të mos harrojnë asnjëherë se prej nga vijnë.

Në Argjentinë, traditë shqiptare

Pasardhësit e migrantëve shqiptarë në Argjentinë nuk e kanë harruar vendlindjen.

Tringa Berisha

Në Argjentinë, traditë shqiptare

Pasardhësit e migrantëve shqiptarë në Argjentinë nuk e kanë harruar vendlindjen.

Tringa Berisha