Një numër i konsiderueshëm familjesh, që nuk e kanë asnjë anëtar të punësuar, të vetmet të ardhura i kanë nga skema për ndihma sociale, e cila financohet nga buxheti shtetëror.

Kosova është një ndër vendet më të varfëra në Evropë me shkallë të lartë të papunësisë prej rreth 26%, derisa 23% të popullsisë që jeton në ose nën kufirin e varfërisë. Vetëm gjatë muajit mars të këtij viti rreth 26,000 familje kanë përfituar nga kjo skemë.

Por, për mënyrën se si është e rregulluar skema sociale që zbatohet që nga viti 2003, është debatuar gjatë. Qeveritë e njëpasnjëshme kanë premtuar — dhe disa nga ta kanë hedhur hapa para — reformimin e kësaj skeme. Ndërkohë një projektligj i veçantë për ndryshimin e ligjit ekzistues është duke pritur aprovimin nga qeveria.

Kritika kryesore drejtuar kësaj skeme është se ajo nuk i përfshin të gjithë qytetarët që kanë nevojë për të, shkurajon punësimin dhe se shumat e dedikuara në kuadër të skemës nuk i mbulojnë as për së afërmi nevojat e përfituesve. Megjithatë, kjo skemë mbetet skema e vetme që merr për bazë varfërinë.

Për ta reformuar skemën e ndihmës sociale, qeveria e udhëhequr nga Lëvizja Vetëvendosje!, ka kërkuar mbështetje financiare dhe ekspertizë nga Banka Botërore (BB). Mbështetja financiare në formë të kredisë prej 47 milionë eurosh u nënshkrua me BB-në në fund të tetorit 2021. Por, këtë marrëveshje, qeveria nuk po arrin ta ratifikojë në Kuvend.

Ndonëse nga qeveria thonë se kjo kredi do të përdoret për pilotimin e një reforme të skemës, nuk ka të dhëna se ç’përmban kjo reformë, si do të kryhet pilotimi e as nëse kjo reformë është e ndërlidhur me nismën për ndryshimet ligjore që do të ishin të domosdoshme për zbatimin e reformës. Ndërsa, kundërshtuesit e kësaj marrëveshjeje thonë që kredia do të përdoret vetëm për t’i mbuluar shpenzimet e pagesave direkte të përfituesve të skemës së ndihmës sociale, të cilat përndryshe i kushtojnë buxhetit shtetëror mbi 30 milionë euro në baza vjetore.

Sipas një raporti të Institutit GAP, marrja e rreth 43 milionë eurove kredi për të paguar një pjesë të transfereve për familjet që janë pjesë e skemës është e panevojshme financiarisht dhe mund të shërbejë si precedent jo i mirë në të ardhmen.

Si identifikohet varfëria?

Sipas klasifikimit të BB, ndihma sociale është një nga katër shtyllat e mbrojtjes sociale në një vend, ku përfshihen edhe shërbimet sociale, sigurimi social dhe programet e tregut të punës. Ndihma sociale synon t’i mbrojë njerëzit nga rënia në varfëri dhe t’u ofrojë mbështetje në pika të caktuara të ciklit të jetës apo në përgjigje të ndjeshmërive të veçanta. Në ndihma sociale përfshihen programet që financohen nga qeveria, si pensionet bazike, dhe ndihmat financiare për familjet dhe fëmijët.

Të dhënat për qytetarët që jetojnë në varfëri në Kosovë nuk janë përditësuar që nga viti 2017 dhe përcaktimi i përfituesve dhe i ndihmës që ata marrin ende bëhet me të dhënat e para pesë viteve. Këto të dhëna, publikuar nga Agjencia e Statistikave të Kosovës (ASK) dhe BB, treguan se shkalla e varfërisë në Kosovë ishte 18%, kurse varfëria e skajshme 5.1%.

Këto dy nëndarje përdorin dy kufij të varfërisë. Qytetarët që jetojnë me 1.85 euro në ditë vlerësohet të jetojnë në kufi të varfërsisë, i cili konsiderohet i mjaftueshëm për përmbushjen e nevojave themelore. Ndërkohë, qytetarët që jetojnë me 1.31 në ditë konsiderohen të jenë në varfëri të skajshme.

Numri i familjeve që jetojnë në varfëri apo në varfëri të skajshme në Kosovë mund të jetë rritur pasi me rritjen e çmimeve, rriten edhe kufijtë e varfërisë. Në maj të këtij viti, çmimet ishin për 12.5% më të larta se në majin e vitit të kaluar, derisa pagat si në sektorin privat, si në atë publik, kanë mbetur thuajse të pandryshuara. Çrregullimi i zinxhirit të furnizimit global si pasojë e pandemisë COVID-19 dhe luftës në Ukrainë e ka prekur Kosovën dukshëm për shkak të importit të lartë.

Sipas raportit të BB për Kosovën për vitin 2022, rreth 7% e popullsisë së përgjithshme përfiton nga skema e ndihmave sociale, shkalla zyrtare e varfërisë është rreth 20%, ndërkohë që vetëm një në katër persona në kuantilin e ulët — shtresën me të ardhurat më të ulta — marrin ndihmë sociale.

Ndihmë e varfër

Në sistemin e ndihmës sociale të Kosovës përfshihen rreth 20 skema që synojnë grupe të caktuara. E vetmja skemë e ndihmës sociale e cila prek një grup më të gjerë të shoqërisë është ajo e pensionit bazik, e cila financohet nga buxheti shtetëror dhe përfshin të gjithë qytetarët e Kosovës prej moshës 65-vjeçare. Për të gjitha skemat tjera, përfituesi duhet të plotësojë kritere të caktuara.

Të gjitha skemat sociale, përfshirë ndihmën sociale, i kushtojnë buxhetit shtetëror mbi 400 milionë euro në vit, ku mesatarisht vetëm 32 milionë prej tyre shkojnë për ndihma sociale.

Ndihma të varfëra për të varfërit

Mbështetja nga skemat sociale e ulët, teksa varfëria, me shumë gjasë është rritur.

Gentiana Paçarizi

Ndihma të varfëra për të varfërit

Mbështetja nga skemat sociale e ulët, teksa varfëria, me shumë gjasë është rritur.

Gentiana Paçarizi