Deputetët e Kuvendit të Kosovës, më 13 korrik të këtij viti, miratuan Ligjin për Institutin e Krimeve të Kryera Gjatë Luftës në Kosovë, duke i hapur kështu rrugë themelimit të këtij instituti.

Në fakt, ky institut do të rithemelohet. Për herë të parë ai ishte themeluar në vitin 2011, kur kryeministër ishte Hashim Thaçi, nga Partia Demokratike e Kosovës (PDK). Por, jetëgjatësia e tij në hulumtimin dhe dokumentimin e krimeve të luftës ishte vetëm shtatë vite, pasi në vitin 2018 ky institut u mbyll nga qeveria e atëhershme, e udhëhequr nga Ramush Haradinaj nga Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës, e cila atëkohë ishte në koalicion me PDK dhe partinë NISMA.

Ministri i atëhershëm i drejtësisë Abelard Tahiri nga PDK kishte thënë se instituti ishte mbyllur sepse nuk ka qenë i mirëfilltë dhe se për të funksionuar si duhet, nevojitet një ligj për të.

Ideja për të jetësuar sërish këtë Institut erdhi dy vjet pas mbylljes, në vitin 2020, në kohën e qeverisë Kurti I e vazhdoi pastaj me qeverinë Kurti II, me “qëllim të gjetjes së fakteve për krimet e kryera gjatë luftës në Kosovë, dokumentimit dhe arkivimit të tyre” siç thuhet në programin qeverisës të Lëvizjes Vetëvendosje (LVV). Aty, LVV përmend se njëkohësisht do ta përgatisin padinë kundër Serbisë për Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë.

Në maj 2021, ministrja Haxhiu kishte formuar grupin punues për hartimin e koncept- dokumentit për themelimin e mekanizmit për dokumentimin e krimeve të kryera gjatë luftës në Kosovë.

Sipas Ministrisë së Drejtësisë (MD) të gjitha grupet punuese kanë qenë të ftuar dhe të përfshirë edhe përfaqësues të shoqërisë civile dhe njohës të këtij procesi. Sipas tyre, organizmi dhe zhvillimi i procesit ishte i bazuar në kornizën ligjore për procedurat e hartimit dhe miratimit të projekt-ligjeve, përfshirë konsultimet publike në procesin paraprak, konsultimeve me grupe të interesit dhe në platformën formale online të konsultimeve.

Pavarësisht kësaj, ky proces ka nxitur kritika. Për disa, ky është një proces i stërvonuar e për të tjerë, një proces i koklavitur, që nuk ka përfshirë mirëfilli rekomandimet e akterëve, qoftë atyre të përfshirë në draftimin e ligjit, qoftë atyre që punojnë në fusha relevante me ligjin.

Një ligj e institut i vonuar

Themelimi i sërishëm i Institutit për Krime të Luftës sipas organizatave të shoqërisë civile dhe të tjerëve që punojnë në fushën e dokumentimit dhe ballafaqimit me të kaluarën është stërvonuar.

Profesori i së drejtës penale ndërkombëtare Ismet Salihu, i cili ka qenë edhe i ftuar për të diskutuar me ministren Haxhiu rreth kësaj çështjeje, konsideron se qeveria ka punuar ngadalë në këtë proces. “Nëse shkohet në këtë ritëm çfarë është punuar në këto dy vite e gjysëm në Qeverinë aktuale, unë jam pesimist që mund të ketë sukses”, thotë Salihu.

Vonesën si brengë të përbashkët e kanë edhe përfaqësues të shoqërisë civile, disa të përfshirë në dokumentim e hulumtim të krimeve të kryera gjatë luftës, disa të përfshirë në grupet punuese për ligjin.

Drejtori i Këshillit për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive të Njeriut (KMDLNj), Behxhet Shala, ka thënë që mosthemelimi i këtij instituti pas kaq shumë viteve prej përfundimit të luftës është joserioze.

Ndërkohë, shqetësim i Fondit për të Drejtën Humanitare në Kosovë (FDHK) është që sa më shumë të vonohet krijimi i Institutit, aq më shumë mund të rrezikohet zbardhja e krimeve. Drejtori i FDHK Bekim Blakaj, thotë se dëshmitarët okularë dhe të mbijetuarit tashmë mund të mos jenë gjallë apo mund të jenë të moshuar, gjë që pengon dokumentimin. “Gjithmonë, është shumë më e lehtë të hetohen ngjarjet sa janë kujtimet e freskëta”, thotë ai.

Themelimi i sërishëm i Institutit të Krimeve të Luftës

Për të dytën herë, themelimi i Institutit të Krimeve të Luftës përcillet me kritika e kundërthënie.

Dafina Lata

Themelimi i sërishëm i Institutit të Krimeve të Luftës

Për të dytën herë, themelimi i Institutit të Krimeve të Luftës përcillet me kritika e kundërthënie.

Dafina Lata